Bir Vaka Analizi : ABD Çin’in Atık ithalini yasaklamasından nasıl etkilendi

Zaman, sürdürülebilirliği sağlamak için hedefleri zorlama zamanı. Çin hükümetinin Ocak 2018'de yürürlüğe giren "Milli Kılıç" kod adlı kararıyla Dünya'dan her türlü geri dönüşüm malzemesinin ithaline yasak koyması, geri dönüşüm ve her türlü evsel katı atık (EKA) için mevcut süreçlerimizin verimsizliğini ve açıklarını ortaya çıkardı. Bugün geldiğimiz noktada ABD ve gelişmiş ülkeler, geri dönüşüm için toplanmış malzemeleri nereye koyacağını bilemiyor. Bazıları geri dönüşüm programlarına son verdi ve evlerden topladıkları atıkları katı atık sahalarına gönderiyor.

Sorun plastiklerle sınırlı da değil; "Toplanan onca EKA ne olacak?" şeklinde sorulabilir.

Atık yönetimine yeni ve önemli ölçüde geliştirilmiş bir yaklaşım getirmek için, nereden geldiğimizi bilmemiz, önümüzdeki önemli sorunları tespit etmemiz ve daha iyi bir geleceğe giden yolu açmamız gerekmekte.

Geçmiş

Örnek vaka olarak ele alacağımız ABD'de bir belediye tarafından işletilen ilk düzenli katı atık depolama sahası, California'nın Fresno kentinde 1937'de açıldı. Kazma, sıkıştırma ve atıkların üzerini toprakla örtme gibi yöntemler sayesinde zamanının en yenilikçi çözümü olarak görülüyordu. Arazinin bol ve ucuz olması nedeniyle o tarihten bu yana ABD'de giderek yaygınlaşan belediye katı atık depolama sahalarından 10,000 kadarı maksimum kapasitesine ulaşmışken, Çevre Koruma Dairesi'ne (EPA) göre faal durumda olan 3091 katı atık depolama sahası kaldı. Her kasabanın kendi çöplüğünün olduğu günler artık geçmişte. Yine EPA'ya göre önümüzdeki beş yıl içinde yedi eyaletin katı atık depolama sahası kalmamış olacak. Fresh Kills depolama sahasını kapatan New York belediyesi, çöplerini Ohio, Pennsylvania, Batı Virginia ve diğer yerlere gönderiyor. Özellikle zorlanmakta olan büyük şehir merkezleri çöplerini gitgide daha uzağa götürüp depolarken, maliyetler ve karbon ayak izi artıyor.

Bugün

Çöpleri ucuz arazilere götürüp yığmak çevre açısından sağlıklı bir uygulama değil. Bu sahalarda sızıntı meydana gelmesi nedeniyle yeraltı sularının ve toprağın kirlenmesi, sera gazlarının salınması söz konusu. Faal sahalardaki düzenlemeler artık çöp gazının takibini ve toplama-işleme sistemlerine yatırım yapılmasını gerektirmekte. Kapatılan depolama sahaları, EKA'nın çökmeye devam etmesi nedeniyle 30 yıla kadar ek bakım isteyebiliyor. Toprak doğanın ekosisteminde önemli bir parça ve çöpleri içine alıp sindirmesi toprağın işlevlerinden biri değil.

Bugün yürürlükte olan EKA tedarik zinciri, bazı düzenlemeler ve teknolojik gelişmeler dışında 1937 yılında oluşturulanla temelde aynı. Bir kamyon yol kenarından çöpleri alıyor, belediyenizin geri dönüşüm programı hala işliyorsa ikinci bir kamyon geri dönüşümleri topluyor, belki üçüncü bir kamyonla da kompozit toplanıyor.

Bu üç kamyon transfer merkezine gidiyor, burada ayrılıp düzenlenen atıklar uzun yol kamyonlarına yükleniyor. Uzun yol kamyonları ise EKA'ları depolama sahası, geri dönüşüm merkezi veya kompost tesisi gibi yerlere götürüyor. Toplanan atıklara başka malzemelerin karıştığı tespit edilirse, bu atıkların tekrar taşınıp bir depolama sahasına bırakılması gerekiyor.

ABD'de günümüzde işlemekte olan EKA sistemi bu şekilde.

Plastik sorunları

Bugün plastikler bir sorun olarak manşetlerden inmiyor. Plastiğin geri dönüşüm tesislerinin boyunu aşıp denizlere taştığını okuyoruz ve gezegenimizi plastikten kurtarmayı görev biliyoruz. National Geographic sizi plastiksiz bir dünyaya katılmaya çağırıyor ve "Tercihinizi yapın" diyor; "plastik mi, dünyamız mı?" Mağazalar naylon poşetleri, plastik pipetleri kaldırıyor. Bazı belediyeler, tek kullanımlık plastiklere açılan savaş kapsamında plastik su şişelerini yasaklıyor. Plastiğe karşı meydan muharebesi veriyor gibiyiz.
Öte yandan plastik geri dönüşümünü arttırmak için benimsenen bazı yollar da var:

• Plastiklerin geri dönüştürülebilir olmasın sağlayacak yeni kimyasal bileşikler icat etmek;
• Plastikten yapılmış ambalaj ve ürünleri tekrar kullanmak;
• Gereken performansı sağlayacak yeni biyobozunur plastikler geliştirmek.

Bu yaklaşımlar, tüketicilerin çöpleri doğru ayıracağını, bugünkünden de fazla, belki dört-beş atık dizisini birden yöneteceğini varsaydığı için tüketicinin eğitimini şart koşuyor.

Esasen %100 geri dönüştürülebilen bir malzeme olan camın %67'sinin geri dönüştürülmeyerek çöpe gittiğini göz önünde bulundurmak da gerekiyor.

Kağıt ve mukavva da geri dönüştürülebilir, ancak bu malzemelerin fiyatları tarihteki en düşük seviyesinde olduğundan, atık kağıt ve mukavvanın sadece %65'i geri dönüştürülüyor. Bunun için geliştirilen tekrar kullan-azalt-geri dönüştür (reduce, reuse, recycle) mantrası bir süredir hayatımızda var ve bizi bugün olduğumuz noktaya getirdi. Sürdürülebilirliğe daha kapsamlı bir çözüm geliştirmemiz lazım.

Gelecek: Bütüncül bir çözüm

Plastiğin ötesine geçerek tüm EKA'ları kapsayacak bütüncül bir yaklaşım benimsemek bizi farklı çözümlere götürebilir. Tekrar kullan-azalt-geri dönüştür yaklaşımı zaten kullanıldı ve tüketicilerden daha da fazlasını beklemek ancak küçük çaplı artışlar sağlayabilecektir. Çöp yönetimi için yeni bir oyun planı geliştirmesi şart. Hedefimizi plastiği geri dönüştürmekten öteye koymak zorundayız. EPA'ya göre plastikler ABD'de EKA'nın sadece %16'sını oluşturuyor. Başka bir deyişle, plastik geri dönüşümünü arttıracak tüm çalışmaların finansal açıdan elverişli olup sonuç vermesi halinde bile, atıkların %84'ü depolama sahasına gönderilmeye devam edecektir. Atık yönetimi altyapısı, yıkıcı bir müdahaleye hazır.

Bilime dayalı bir çözüm: Florida Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Bruce Welt, çeşitli yaklaşımları değerlendirdikten sonra plazma gazlaştırmanın en etkili teknoloji olduğu sonucuna vardı. Welt, EKA altyapısını dönüştürmek için bir endüstri konsorsiyumu ve Florida Üniversitesi Yüksek Geri Dönüşüm Merkezi kurulmasına yönelik çalışıyor. Plazma gazlaştırma, atık bertaraf sektörümüzün önündeki zorlu sorunları çözmek için bir fırsat ve tüm atıklar için başarısı kanıtlanmış bir çözüm. 2000'lerin başından beri dünyanın çeşitli ülkelerinde başarıyla kullanılıyor.

Plazma gazlaştırma yönteminde, hammadde (çöp) tüm organik kimyasal bağları kırıp plastik, kağıt, cam, bahçe atığı, gıda artığı, genel kir gibi her türlü atığı temel parçalarına indirgeyebilecek sıcaklıkta (yaklaşık 1100 derece) bir bölmeye alınır. Bu ısı aynı zamanda metalleri de eritebilir.

Plazma gazlaştırma yönteminden elde edilen iki ana ürün, sentetik gaz ve cüruf ya da camlaşmış kayadır. İki ürünün de değeri yüksek olup asıl ürün sentetik gazdır. Sentetik gazın nelere dönüştürülebileceği ekli tabloda gösterilmiştir. Bölgenin ekonomisine bağlı olarak, sentetik gazın elektrik üretimi, metanol veya jet yakıtı, dizel, sentetik doğalgaz gibi akaryakıtlar için kullanılması mümkündür.

Plazma gazlaştırmayı, sera gazı ve kül üreten çöp yakma yöntemiyle karıştırmamak gerekir. Bugün pek çok uygulamada plastik sektörü için polimer üretimi amacıyla sentetik gaz oluşturan gazlaştırma yönteminden de farklıdır. EKA için kullanılan plazma gazlaştırma yönteminde malzemelerin ayrılması gerekmemekte, depolama alanı kullanılmamakta, yollardaki kamyon trafiği azaltılmakta ve maddi külfet ortadan kalkmaktadır. Plazma gazlaştırmanın üç gelir kaynağı vardır:

1. EKA toplama için ödenen çevre temizlik ücretleri

2. Elektrik, akaryakıt veya sentetik doğalgaza dönüştürülen sentetik gazın satışı

3. Cürufun inşaat malzemesi, aşındırıcı vb. olarak kullanılması

Atıkların depolama sahasına gönderilmemesi ve uzun yol kamyonlarıyla taşınmaması nedeniyle bazı maliyetler ortadan kaldırılabilecektir. Belediyelerde işletmeye alınacak büyük (günde 600 ton) plazma gazlaştırma üniteleri, 120 milyon dolar civarında büyük bir yatırım gerektirse de, proje kendi maliyetini beş yıldan az zamanda geri ödeyebildiği için finansal açıdan mantıklıdır. Bu da gerçek bir döngüsel ekonomi demektir.

Sorun plastik değil, evsel katı atık. Mevcut EKA altyapımızın ciddi bir dönüşümden geçmesi, belediyelerimizin en önemli önceliklerinden olmalıdır.

Yazar Hakkında

Mike Ferrari, Ferrari Innovation Solutions adlı şirketin kurucusudur. Marka ambalaj danışmanı olarak kurumsal liderlere eğitimler vermekte ve Florida Üniversitesi Ambalaj Mühendisliği Merkezi'nde konuk öğretim üyesi olarak derslere girmektedir. Procter & Gamble'da 32 yıllık hizmetin ardından emekliye ayrılan Ferrari, ambalaj sektöründeki kişilere eğitim ve rehberlik vermekte, sektörün büyümesine destek olmaktadır. Kendisini Twitter'da takip etmek için: @gamechanger78